آشنایی با سبک عراقی و ویژگی های ادبی و زبانی آن درس چهارم علوم و فنون ادبی یازدهم
در این جلسه ابتدا چند تست از درس سوم علوم و فنون ادبی با موضوع تشبیه بررسی می کنیم سپس در بخش اصلی ویدئوی این جلسه به معرفی سبک عراقی و ویژگی های آن خواهیم پرداخت.
نخست تست هایی از با موضوع تشبیه را بررسی می کنیم:
تست اول) با توجه به بیت زیر کدام گزینه درست است؟
مـی انـدر کـف ساقـی بـی حجـاب / ســهیلی اسـت در پنجـه آفتاب
- ساقی: مشبه
- آفتاب: مشبه به
- بی حجاب: وجه شبه
- مصراع اول مشبه
پاسخ: گزینه 4 صحیح می باشد. در گزینه یک «ساقی» به تنهایی مشبه نیست. در گزینه دو هنگامی که تشبیه مرکب است، «آفتاب» به تنهایی نمی تواند مشبهٌ به باشد. همچنین درگزینه سه «بی حجاب» به تنهایی نمی تواند که وجه شبه قرار گیرد، زیرا تشبیه مرکب است. پاسخ صحیح گزینه 4 می باشد زیرا تشبیه مرکب است و کل مصراع اول مشبه و کل مصراع دوم مشبهٌ به قرار می گیرد.
تست دوم) در کدام گزینه همه ترکیب ها «اضافه تشبیهی» است؟
- گوشه کلاه - روی ماه - روی تعظیم - قبه عرش
- آبروی بندگان - جمال عشق - اوج بلاغت - تقصیر خویش
- دروگر زمان - عصاره تاک - شهد قایق - موسم ربیع
- بنات نبات – بحر مکاشفت – مهد زمین – تیر مژگان
پاسخ: گزینه 4 صحیح می باشد. در گزینه یک «گوشه کلاه» مضاف و مضافٌ الیه است، زیرا کلاه گوشه دارد. در گزینه دو «آبروی بندگان» مضاف و مضاف الیه می باشد، زیرا بندگان آبرو دارند. در گزینه سه «دروگر زمان» می تواند اضافه تشبیهی باشد، ولی اگر به داس تشبیه می شد بهتر بود، «عصاره تاک»، تاک عصاره دارد. در گزینه چهار «بنات نبات» گیاهان را به دختران تشبیه شد، «بحر مکاشفت» مکاشفت، به بحر تشبیه گردیده و در «مهد زمین» زمین به عنوان مهد وگهواره مورد تشبیه قرار گرفت، و در «تیر مژگان» مژگان به تیر تشبیه شده است. پس پاسخ صحیح گزینه 4 می باشد.
تست دوم) در کدام گزینه همه ارکان تشبیه ذکر شده است؟
- به چند حیله شبی در فراق روز کنم / و گر نبینمت آن روز هم به شب ماند
- سر مویی نظرم کن که چو مو گشت تنم / باورم نیست اگر این تن و این پیرهنم
- تا سر زلف پریشان تو محبوب من است / روزگارم به سر زلف پریشان ماند
- دوش چه خورده ای بگو ای بت هم چون شکرم / تا همه عمر بعد از این، من شب و روز آن خورم
پاسخ : گزینه صحیح می باشد. در گزینه 1 وجه شبه وجود ندارد. در گزینه 2 وجه شبه نیامده است. در گزینه 3 روزگارم مشبه ،ماند ادات تشبیه، سرزلف مشبه به و پریشان هم وجه شبه است. پس گزینه 3 هر 4 رکن تشبیه را دارد. گزینه 4 نیز فاقد وجه شبه است.
در بخش بعدی ویدئوی این جلسه به سبک عراقی در درس چهارم کتاب علوم و فنون یازدهم انسانی می پردازیم و تست هایی از این درس را با پاسخ تشریحی بررسی می کنیم.
تست سوم) قدیمی ترین کتاب نوشته شده درباره تیمور کدام است؟
- ظفرنامه شامی
- بابرنامه
- انوار سهیلی
- محاکمه اللغتین
پاسخ: گزینه 1 پاسخ صحیح است. زیرا موضوع کتاب ظفرنامه شامی دقیقاً درباره تیمور، فتوحاتش و کشور گشایی های او می باشد. برای پاسخ به این گونه تست ها باید به متن درس تسلط داشته باشید.
تست چهارم) کدام یک از ویژگی های سبک عراقی نمی باشد؟
- تثبیت جایگاه تغرل در انتهای غزل
- توجه به علوم ادبی از جمله بدیع و بیان
- متعالی شدن مقام معشوق و یکی شدن مقام آن با معبود
- خارج شدن شعر از دربار و از رونق افتادن قصیده
پاسخ: گزینه 3 پاسخ صحیح است. نکته مهم این تست شناخت ویژگی های ادبی می باشد. هر 4 گزینه به ویژگی های سبک عراقی اشاره دارد. اما در گزینه 3 به ویژگی فکری این سبک اشاره می کند. برای پاسخ به این گونه تست ها باید داوطلبان دقت بالایی داشته باشند.
تست چهارم در کدام گزینه به یکی از ویژگی های زبانی سبک عراقی اشاره نشده است؟
- لغات فارسی اصیل قدیم کم کم جای خود را به لغات عربی می دهند.
- "می" اندک اندک جای "همی" را گرفته است.
- به کارگیری حرف اشاره "مر" در کنار مفعول کم شده است.
- "اندر" به جای "در" حال جایگزین شدن است.
پاسخ: گزینه 3 پاسخ صحیح است. گزینه 1، 2 و 3 از ویژگی های زبانی سبک عراقی است. اما در گزینه 4 یک ویژگی زبانی سبک عراقی به صورت وارونه بیان شده است. در سبک عراقی در جایگزین اندر شده است پس گزینه 4 صحیح می باشد.
برای آشنایی بیشتر با ویژگی سبک عراقی و پاسخ تشریحی به سوالات درس چهارم علوم و فنون ادبی ویدئوی این جلسه را مشاهده نمایید.
سوالات متداول
ویژگی های زبانی سبک عراقی چیست؟
منظور از ویژگی های زبانی سبک عراقی همان عوض شدن کلمات در این سبک نسبت به اشعار قبل از پیدایش این سبک است. مهم ترین این ویژگی ها عبارتند از اینکه لغات فارسی اصیل و قدیمی به صورت تدریجی جای خود را به لغات عربی می دهند. "می" نیز جای "همی" را گرفته است. به کارگیری حرف اشاره "مر" در کنار مفعول در این سبک کمتر شده است. "در" به جای "اندر" در حال جایگزین شدن است. کلماتی مانند ایدون، ایدر و ... نیز کنار رفته اند.
ویژگی های ادبی سبک عراقی چیست؟
منظور از ویژگی های ادبی قالب شعر و آرایه های ادبی آن است. از مهم ترین ویژگی های ادبی سبک عراقی می توان این موارد را نام برد: جایگاه تغرل در انتهای غزل تثبیت شده است. به علوم ادبی از جمله بدیع و بیان بیشتر توجه شده است. شعر از دربار خارج می شود و قصیده از رونق خارج می شود.
