راهبردهای مطالعه و یادگیری

راهبردهای مطالعه و یادگیری

روانشناسان یادگیری در طول بیست سال اخیر به پیشرفت های عظیمی دست یافته اند و به دیدگاه های تازه ای نسبت به مطالعه و یادگیری رسیده اند. نظریه ها و روش های جدید یادگیری و مطالعه در بسیاری از مواقع مکمّل نظریّه  ها و روش های قدیمی هستند، امّا در بعضی موارد بین آن ها تفاوت هایی نیز وجود دارد. بنا بر نظریه های قدیمی که در روش های مطالعه زیر بنای روش های تندخوانی قرار گرفته اند، چنین فرض شده است که سرعت مطالعه وابسته به حرکات سریع چشم است، یعنی هر قدر چشم با سرع بیش تر از روی کلمات بگذرد، ذهن نیز سری تر اطّلاعات موجود در کلمات را درک می کند. خلاف این نظریه، در روان شناسی اطّلاعات موجود در کلمات را درک می کند. خلاف این نظریه، در روان شناسی یادگیری جدید که از رویکرد پردازش اطلاعات سر چشمه می گیرد، این گونه استدلال می شود که عامل مهم در سرعت مطالعه، پردازش اطّلاعات در ذهن خواننده است. یعنی هر چه ذهن آدمی اطّلاعات دریافتی را سریع تر پردازش کند، سرعت درک و مطالعه ی او نیز بیش تر خواهد بود. تفاوت های فردی افراد در خواندن به فرآیند پردازش  اطلاعات مرکزی وابسته است نه به فرآیندهای حسّی پیرامونی.

روش های یادگیری مؤثّر:

به منظور بهبود فرآیند یادگیری، روش های متعدّدی بیان شده اند. در این نوشتار به طور اجمالی به بررسی دو روش مؤثر به نام های روش «پس ختام» و «مرور» می پردازیم.

روش پس ختام:

این روش شامل6 مرحله و کلمه ی پس ختام از حروف اول این مراحل تشکیل شده است که عبارتند از:

1- پیش خوانی:

با هدف دریافت کلّیّات موضوع و سازمان دهی کلّی مطالب، خواننده قبل از خواندن دقیق، کل مطلب را مرور و بررسی می کند.

2- پرسش (سؤال) کردن:

برای هر قسمت از کتاب یا هر فصلی که مطالعه می شود، می توان پرسش هائی مطرح کرد و با مطالعه ی بیش تر به آن ها پاسخ داد. پرسش ها را با کلمات چگونه، چه کسی، چرا، چه چیز و شبیه آن ها آغاز کنید.

3- خواندن:

کل متن یا کتاب مطالعه و به پرسش های مطرح شده پاسخ داده می شود. سرعت خواندن باید با سادگی یا پیچیدگی متن تناسب داشته باشد.

4- تفکّر:

اندیشیدن در مورد موضوع مطالعه به آن معنا می دهد و به یاد سپاری آن کمک می کند. به منظور یادگیری بهتر مطالب، آن ها را با مطالب از پیش آموخته شده ارتباط دهید، نکات اصلی و فرعی را شناسایی کنید و به یکدیگر پیوند دهید و تناقضات موجود در متن را حل نمایید. با توجّه به آن چه گفته شد، مهم ترین اصل زیربنایی تفکّر در جریان مطالعه، بسط معنایی است. بسط معنایی یعنی شاخ و برگ دادن به مطالب آموخته شده و ایجاد ارتباط بین آن ها و آموخته های قبلی که می تواند در به یاد سپاری مطالب کمک کند.

5- از حفظ گفتن:

پس از مطالعه ی هر قسمت، باید مطالب آن توسط خواننده به زبان ساده بازگو شود. این بازگویی مطالب، معلوم می کند که کدام قسمت ها به خوبی یاد گرفته نشده است و باید مجدداً مطالعه شود.

6- مرور کردن:

پس از اتمام مطالعه ی یک کتاب یا یک مطلب درسی به منظور جلوگیری از فراموشی مطالب باید کل مطلب مرور شود. بهترین راه مرور کردن این است که بدون مراجعه به متن اصلی به پرسش های درس پاسخ داده شود. در صورتی که مطالعه کننده با خواندن متن، نتواند به پرسش ها پاسخ دهد، لازم است به متن اصلی مراجعه کند و مجدداً اقدام به مطالعه ی قسمت فراموش شده نمایید.

پژوهش های مختلفی که در رابطه با تأثیر روش پس ختام در افزایش پیشرفت تحصیلی و بالا بردن کیفیّت یادگیری دانش آموزان و دانشجویان انجام شده نشان داده اند که این روش تأثیر زیادی دارد.

روش مرور:

یکی از روش های مطالعه یادگیری، روش مرور نام دارد. مراحل این روش عبارتند از:

1- حال و هوا:

منظور این است که برای مطالعه باید سر حال و آماده ی یادگیری باشید. بدین منظور سعی کنید با ایجاد حالت آرمیدگی عضلانی بر اضطراب خود غلبه کنید و افکار مثبت را جانشین افکار منفی و شک تردیدهای بیهوده سازید.

2- درک و فهم:

در این مرحله بکوشید تا آن جا که ممکن است، مطالبی را که می خوانید به طور عمیق درک کنید. از میزان درک خود آگاه باشید و مطالبی را که خوب نفهمیده اید، با علامت پرسش مشخّص کنید.

3- یادآوری:

آن چه را که در هر مرحله خوانده و فهمیده اید، به یاد آورید. در این مرحله با استفاده از تخیّل، تفسیر و تحلیل مطالب به یادگیری مطلب کمک کنید.

4- کشف و هضم:

در این مرحله به مطالبی که در مراحل قبل نفهمیده اید، مراجعه کنید و به یادگیری آن ها و کشف ارتباط بین مطالب با یکدیگر بپردازید. مطالب پیچیده را به اجزای ساده تر تجزیه کنید و برای فهم آن ها از معلمان، اساتید و منابع معتبر کمک بگیرید.

5- بسط و گسترش:

مطالبی را که می خوانید به آن چه که قبلاً آموخته اید، ارتباط دهید و به آن شاخ و برگ دهید و پرسش هایی نظیر این پرسش ها را از خود بپرسید:

* اگر به نویسنده ی مطلب دسترسی داشتم، از او چه پرسش هایی می پرسیدم؟

* چگونه می توانم آن چه را که آموخته ام، برای دیگران قابل فهم کنم؟

* چگونه می توانم از اطلاعاتی که کسب کرده ام، در عمل استفاده کنم؟

6- مرور و پاسخ دادن:

مرور مطالب آموخته شده و پاسخ دادن به پرسش های مطرح شده به منظور رفع ابهامات و اشکالات احتمالی، یکی از مهم ترین مراحل در تمام روش های یادگیری است.