اجزای اصلی آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
سؤالات آزمون ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گزینهدو
فرایند طراحی سوالات
در آزمونهای گزینهدو، طراحی سؤالات هر آزمون طی یک فرآیند به شرح ذیل انجام میگیرد.
در شروع فرآیند، سؤالات آزمون توسط دبیر مربوطه بهصورت پیشنویس طراحی و آماده میگردد. سپس هرکدام از این نمونه آزمونها به ناظر علمی گروه درسی و دبیران دیگر در همان گروه ارسال گردیده تا مورد بازبینی و بررسی بیشتر قرار گیرد. هر کدام از دبیران گروههای درسی بههمراه ناظر علمی گروه، پس از مطالعۀ سؤالات، با توجه به نظرات و دیدگاههای تخصصی که دارند، اصلاحات موردنیاز دربارۀ هر سؤال را اعمال میکنند.
در مرحلۀ بعد که مرحلۀ پایانی فرآیند طراحی سؤالات میباشد، جلسهای گروهی متشکل از مدیر گروه درسی، دبیران طراح سؤال و ناظر علمی گروه درسی تشکیل میگردد تا پس از بحث و گفتوگو و ارائۀ دیدگاهها، سؤالات با تغییرات اعمال شده، مورد بررسی مجدد قرار گیرد و مرحلۀ نهاییسازی سؤالات آزمون با تأیید ناظر علمی گروه به انجام برسد.
سؤالات آزمون با تأیید ناظر علمی گروه به انجام برسد.
در فرآیند طراحی سؤالات، چند موضوع محوری مورد توجه طراحان قرار دارد که سبب تمایز آزمون های گزینه دو نسبت به سایر آزمون های مشابه گردیده است.
ملاحظه رویکردهای جدید کتب درسی
تبیین رویکردهای تازه، در کتاب های جدیدالتألیف، موجب گردیده تا تمامی حوزه های یادگیری و تمامی موقعیت ها و فرصت ها شکل تازه و جدیدی را به خود بگیرند. از جمله این فرصت های یادگیری، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است.
طراحی و تألیف سوالات به صورت گروهی و به روش سوال پژوهی
یکی از ویژگی های آزمونهای گزینهدو، تألیفی بودن سؤالات است. این ویژگی در سؤالات آزمونهای تمامی مقاطع تحصیلی وجود دارد. لذا سؤالات آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به هیچ وجه تکراری نبوده و در طراحی سؤالات به هیچوجه، به بانک سؤال مراجعه نشده است. همچنین در طراحی سؤالات مسیری را انتخاب کردهایم که از حالت انفرادی خارج و بهصورت گروهی انجام شود. ضمن اینکه در بررسی گروههای درسی سؤالات طراحی شده مورد تأیید، اصلاح و یا رد قرار میگیرد، سؤالات هر آزمون در مرحله پایانی با نظارت و تأیید ناظران علمی گروهها نهایی میبهصورت گروهی انجام شود. ضمن اینکه در بررسی گروههای درسی سؤالات طراحی شده مورد تأیید، اصلاح و یا رد قرار میگیرد، سؤالات هر آزمون در مرحله پایانی با نظارت و تأیید ناظران علمی گروهها نهایی میگردد. این روش موجب میشود که سؤالات از اعتبار بالایی برخوردار گردند.
تخصصگرایی در تیم طراحی سؤال
در مؤسسه گزینهدو سعی ما بر آن است که در تیم طراحی سؤالات آزمون، از افرادی بهره مند شویم که در این فرآیند، دارای تجربۀ کافی و سابقۀ درخشانی باشند و این امر با حضور برخی از مؤلفین کتب درسی بهعنوان ناظران علمی و همکاری دبیران با تجربه که در طراحی سؤال، سالهای بسیار تجربه کسب نمودهاند و دارای سابقۀ درخشانی میباشد، میسر گردیده است.
استاندارد سازی علمی آزمون
بر اساس علم روز سنجش و ارزشیابی، برای استانداردسازی هر آزمون چند مشخصه تعریف میشود که چنانچه این مشخصهها و ملاکها شرایط مطلوب داشته باشند، در مجموع میتوان گفت آزمون شرایط استاندارد دارد و ملاک مناسبی برای سنجش سطح علمی دانشآموزان میباشد و در صورت مطلوب نبودن شرایط این مشخصهها، لازم است در سؤالات آزمون تجدیدنظر اساسی صورت پذیرد.
در آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گزینهدو شاخصههای معینی در طراحی سؤالات مورد بررسی قرار میگیرند و با استفاده از تحلیلهای گوناگون، سؤالات هر درس استانداردسازی میگردد.
مهمترین این تحلیلها عبارتند از:
تحلیل ضریب سختی، تحلیل ضریب تمیز، تحلیل ضریب پایایی و تحلیل گزینههای انحرافی که در ذیل هر کدام از این شاخصهها بهصورت اجمالی معرفی میشوند:
تحلیل ضریب سختی: در این تحلیل، بررسی میشود که هر سؤال چه میزان سختی داشته است. به عبارت دیگر نشاندهنده این است که یک سؤال سخت بوده، آسان بوده، یا اینکه وضعیت دشواری آن مطلوب (متوسط) بوده است.
تحلیل ضریب تمیز: این تحلیل نشاندهنده آن است که هر سؤال به چه میزان توانسته است بین داوطلب قوی و ضعیف تمایز قائل شود و چقدر نشاندهنده سطح علمی دانشآموز است. استاندارد جهانی سنجش و ارزشیابی معتقد است سؤالات مطلوب سؤالاتی هستند که حداکثر تفکیک را بین دانشآموزی که درس را بلد است و دانشآموزی که درس را بلد نیست ایجاد کنند.
تحلیل ضریب پایایی: در این تحلیل بررسی میشود که چنانچه این آزمون چندین مرتبه از دانشآموزان گرفته شود، آیا هر بار همین نتیجه را میدهد یا اینکه بارهای متفاوت نتایج متفاوت خواهد داشت. که طبیعتاً یکی از ملاکهای سنجش اصولی و علمی این است که اگر تست موردنظر بارها از دانشآموزان پرسیده شود، همه دفعات نتایج مشابه و یکسان داشته باشند.
تحلیل گزینههای انحرافی: در این تحلیل بهازای هر گزینۀ سؤال که پاسخ صحیح (کلید) نباشد، بررسی میشود که آیا این گزینه انحرافی مطلوبی بوده است یا خیر؟ به عبارت دیگر تا چه میزان توانسته توجه داوطلبان ضعیف را به خودش جلب کند. علم سنجش میگوید گزینۀ انحرافیای مطلوب است که بتواند داوطلبان ضعیف را بیش از داوطلبان قوی در آن درس به خودش جذب کند و همچنین حداقل 1% از کل داوطلبان آزمون، آن گزینه را انتخاب کرده باشند.
البته بحث روایی و اعتبار سؤالات آزمون نیز امر بسیار مهمی است که با روشهای دیگری قابل بررسی است و جزو ملاکهای استاندارد بودن یک آزمون است.
مؤسسه گزینهدو در راستای رسالت آموزشی خود با انتخاب این رویکرد نوین علمی و کاملاً تخصصی، روندهایی پایهگذاری نموده است که بر اساس آن آزمونهای کلیۀ مقاطع خود را در سطح کاملاً استاندارد طراحی کرده و نگاه دارد و بدین وسیله بتواند معیار مناسبتری برای ارزیابی دانشآموزان بوده و به ارتقای سطح علمی آنان کمک نماید.
در نهایت این ویژگیها در سؤالات آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گزینهدو موجب میشود که عمق معلومات دانشآموزان در موضوعات مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد. انعکاس این ویژگیها در کارنماها و گزارشهای این مقطع تحصیلی میتواند کمک شایانی به برنامهریزیهای هدفمند و مناسب برای دانشآموزان نماید.
توجه و تاکید بر حیطه های یادگیری
بر اساس اصول یادگیری در یک موضوع یا مفهوم، بخش ویژهای را حیطههای یادگیری به خود اختصاص میدهند. مثلاً ممکن است قصد از مطلب مورد پرسش، یافتن این نکته باشد که آیا مفاهیم موجود در آن موضوع یا پرسش بهخوبی فهمیده شده است یا خیر؟ و یا ممکن است قصد دیگری از طرح پرسش وجود داشته باشد.
یکی از ویژگی های آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گزینهدو که باعث متمایز شدن این ارزشیابی ها از ارزشیابی های دیگر شده، طراحی سؤالات در حیطه های مختلف یادگیری است؛ در طراحی سؤالات آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، طراحان و کارشناسان آزمون قصد خود را از طرح پرسش و حیطهی موردنظر از طرح آن، مشخص مینمایند.
در نتیجه پاسخگویی یا عدم پاسخگویی به پرسش، مشخص خواهد کرد که اشکال واقعی دانشآموز در کدام سطح قرار دارد. با اعلام نتایج این ارزیابی در مشاورههای نهایی، دانشآموزان و معلمین از این نقاط ضعف یا نقاط قوت اطلاع یافته و میتوانند در جهت رفع یا ارتقای آنها، قدمهای لازم را بردارند.
بهعنوان مثال اگر اشکال دانشآموز در یک سؤال ناظر بر حیطۀ دانستن است، دانشآموز باید به مطالعۀ مجدد درس بپردازد و یا اگر در حیطۀ به کار بستن دارای اشکال است، باید به تمرین بیشتری بپردازد.
طبقه بندی حیطه ها: با توجه به چارچوب آزمونهای بینالمللی (مانند تیمز) سؤالها در هریک از دروس به سه حیطه تقسیم میشود و هر گروه بیانگر یک سطح عملکرد مورد انتظار معین است. این سطوح از پایین به بالا عبارتند از:
دانستن
پاسخگویی به پرسشهای مربوط به این حیطه، نیازمند دانستن تعریفها، مفاهیم، روش استفاده از ابزارها و توضیح مراحل یک رویداد و فرآیند است. با توجه به نوع درس و محدودهبندی هر آزمون، تعدادی از سؤالات آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گزینهدو در این سطح از یادگیری طراحی و تدوین میشوند.
به کار بستن
پاسخگویی به پرسشهای ناظر براین حیطه، مستلزم مقایسه و طبقهبندی، استفاده از الگوها و مدل ها، یافتن ارتباط بین مفاهیم و پدیدهها، تفسیر اطلاعات، استفاده از فرمولها و معادلهها برای حل مسأله و توضیح پدیدهها بر اساس قوانین و نظریههای علمی است. سؤالاتی که در این حیطه از یادگیری طبقهبندی میشوند نیز درصد مشخصی را در آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گزینهدو به خود اختصاص میدهند که میتوانند سطح یادگیری دانشآموز را در هر درس با دقت بیشتری نسبت به حیطه دانستن مورد ارزیابی قرار دهند.
استدلال
پاسخگویی به پرسشهای این حیطه، نیازمند تجزیه و تحلیل، تعمیم دادن، ترکیب و تلفیق و ارزشیابی و قضاوت بر اساس یادگرفتههای دانشآموز است.
با توجه به عمیقتر شدن حیطۀ استدلال نسبت به حیطههای دانستن و به کار بستن، اختصاص تعدادی از سؤالات به این حیطه در آزمونهای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گزینهدو، سطح یادگیری دانشآموز را در هر مبحث با دقت بسیار بالایی مشخص نموده و مسیر را برای برنامهریزی اقدامات بعدی او روشنتر میکند.
کارنامه
شرکتکنندگان در آزمونهای گزینهدو ساعاتی پس از شرکت در آزمون، میتوانند کارنامۀ اولیه شامل درصدها، رتبه و نمره را از طریق وبسایت مؤسسه دریافت نمایند. این کارنامه از طریق پیامک نیز به آنها ارسال خواهد شد.
پس از تکمیل جامعه آماری آزمون یعنی حدود ساعت 19:00، دانشآموزان میتوانند از طریق وبسایت مؤسسه کارنامۀ آزمون خود را بهطور کامل مشاهده نمایند. این کارنامه شامل اطلاعات جامعی از وضعیت پاسخگویی دانشآموز و سایر شرکتکنندگان در آزمون است. در جداول این کارنامه میانگین درصد و تراز دانشآموزان کشور و نیز نفرات برتر آزمون ارائه شده است. این اعداد معیار خوبی برای کسب دید کلی از وضعیت دانشآموز در آزمون است.
دفترچه پاسخ تشریحی
همراه تمام آزمونهای حضوری یک دفترچه ارائه میشود که حاوی پاسخ تشریحی سؤالات آزمون است. در این دفترچه علاوه بر پاسخ تشریحی سؤالات آزمون، شناسنامه سؤالات نیز در اختیار دانشآموزان قرار میگیرد.
بهعنوان مثال، پاسخ تشریحی یکی از سؤالهای درس ادبیات فارسی پایه دهم به این صورت در دفترچه آمده است:
پرسش: معنای واژۀ «فضل» در کدام عبارت متفاوت است؟
1) از فضل و رحمت کردگار، ناامید نباید شد. 2) الهی، فضل خود را یار ما کن.
3) مردی اهل بود و فضل داشت از شعر و ادب. 4) ای خدا، ای فضل تو حاجتروا!
پاسخ : گزینۀ 3 • مشخصات سؤال: * متوسط * حیطه: دانش * صفحههای 30 و 32 کتاب
واژۀ «فضل» معانی مختلفی دارد از جمله:
1) بخشش 2) دانش، معرفت و آگاهی
او انسانی شایسته، فاضل و ادیب بود و دانش شعر و ادب را میدانست.
گزینۀ 1: از بخشش و لطف و مهربانی خداوند نباید ناامید شد.
گزینۀ 2: شاعر از خدا میخواهد که بخشش و لطف خود را شامل حال بندگان بگرداند.
گزینۀ 4: شاعر خداوند را مورد خطاب قرار داده و در راز و نیاز خود میگوید: «ای خدا تو کسی هستی که بخشش و لطفت، حاجتهای ما را برآورده میکند.»